XIX VA XX-ASR JADIDLARI

Abstract

XlX va XX-asr  tariximizga “ Taraqqiy parvar jadidlar” nomi  bilan kirgan. “Jadid”  so’zi   arabchada “ Yangi “  degan ma’noni berib turadi.  Mana  shu taraqqiy parvar jadidlar  atamasi orqasida kimlar turganini bilasizmi?

Jadidchilik  harakatlari dastlab rossiya imperiyasi  tarkibiga kiruvchi Qrim, Kavkaz orti turkistonda vujudga keldi Qrim- Tatar ma’rifatparvari  bo’lgan Ismoil G’aspirali  jadidchilik harakatini asoschisi  hisoblanadi. U diniy  va dunyoviy Ilmlarni  chuqurroq  urganishga  intilgan va xar xil xalqlar madaniyatini  o’rgangan. Ismoil  G’aspirali 1884-yil  jadid maktabini ochadi. Uning  maktabida 12 ta  o’quvchini  40 kun ichida savodi  chiqadi. Uni rahbari muallimin   yoki  muallimlarga yuldosh  yo’ldosh darsligi 1888-yilda  chop  etiladi.  U maktab  ta’lim Tizimi  dar o’tish va uni tashkil qilishni yo’lga quygan. Xuddi mana shu  mana shu Jadidchilik  harakatlari  Turkiston o’lkasida ham keng tarqaldi. Bunga ‘’ tarjimon” Gazetasi  katta yordam berdi. Ayniqsa, Ismoil G’aspirali 1893-yilgi tashrifi turtki bo’ldi . U  Toshkent, Samarqand va  Buxoroga  yangi usuldagi maktab faoliyatini   olib kirdi.  Buxoro amirligida yangi  usuldagi  maktab ochildi  nafaqat, Buxoro balki  Samarqamd, Andijon, Quqon, Xiva  kabi  shaharlar ham  jadidchilik maktabiga  aylana boshladi. Jadidchilik harakatlarimimg namayondalari Abdulla Avloniy  Mahmudxo’ja Behbudiy, Abduqodir Shakuriy  Saidahmad  Siddiqiy –Ajziy  Munavvarqori Abdirashidxonov, Abdirauf  Fitrat, Hamza Hakimzoda Niyoziy, Abdulhamid  Cho’lpon, Is’hoqxon Ibrat va ko’plab ma’rifatparvarlar  hisoblanadi. Jadidlarimiz ko’plab tahqirlanishi uchrab turgan, ammo ezgu ishlarini yanada davomn ettirishga.  Ular ko’plab mamlakatlarga  borib maktab usullarini urganib kelishgan  edi. Misol uchun Mahmudxo’ja Behbudiyni olaylik. U Samarqandda madrasa  ochdi. Bu 1900-yilga to’g’ri keldi. Behbudiy   “O’rta Osiyo jadidlarini  otasi” deb tan olingan edi. U 36 yosh bo’lsada ko’plab to’siqlardan o’tdi.