XIX VA XX-ASR JADIDLARI
Abstract
XlX va XX-asr tariximizga “ Taraqqiy parvar jadidlar” nomi bilan kirgan. “Jadid” so’zi arabchada “ Yangi “ degan ma’noni berib turadi. Mana shu taraqqiy parvar jadidlar atamasi orqasida kimlar turganini bilasizmi?
Jadidchilik harakatlari dastlab rossiya imperiyasi tarkibiga kiruvchi Qrim, Kavkaz orti turkistonda vujudga keldi Qrim- Tatar ma’rifatparvari bo’lgan Ismoil G’aspirali jadidchilik harakatini asoschisi hisoblanadi. U diniy va dunyoviy Ilmlarni chuqurroq urganishga intilgan va xar xil xalqlar madaniyatini o’rgangan. Ismoil G’aspirali 1884-yil jadid maktabini ochadi. Uning maktabida 12 ta o’quvchini 40 kun ichida savodi chiqadi. Uni rahbari muallimin yoki muallimlarga yuldosh yo’ldosh darsligi 1888-yilda chop etiladi. U maktab ta’lim Tizimi dar o’tish va uni tashkil qilishni yo’lga quygan. Xuddi mana shu mana shu Jadidchilik harakatlari Turkiston o’lkasida ham keng tarqaldi. Bunga ‘’ tarjimon” Gazetasi katta yordam berdi. Ayniqsa, Ismoil G’aspirali 1893-yilgi tashrifi turtki bo’ldi . U Toshkent, Samarqand va Buxoroga yangi usuldagi maktab faoliyatini olib kirdi. Buxoro amirligida yangi usuldagi maktab ochildi nafaqat, Buxoro balki Samarqamd, Andijon, Quqon, Xiva kabi shaharlar ham jadidchilik maktabiga aylana boshladi. Jadidchilik harakatlarimimg namayondalari Abdulla Avloniy Mahmudxo’ja Behbudiy, Abduqodir Shakuriy Saidahmad Siddiqiy –Ajziy Munavvarqori Abdirashidxonov, Abdirauf Fitrat, Hamza Hakimzoda Niyoziy, Abdulhamid Cho’lpon, Is’hoqxon Ibrat va ko’plab ma’rifatparvarlar hisoblanadi. Jadidlarimiz ko’plab tahqirlanishi uchrab turgan, ammo ezgu ishlarini yanada davomn ettirishga. Ular ko’plab mamlakatlarga borib maktab usullarini urganib kelishgan edi. Misol uchun Mahmudxo’ja Behbudiyni olaylik. U Samarqandda madrasa ochdi. Bu 1900-yilga to’g’ri keldi. Behbudiy “O’rta Osiyo jadidlarini otasi” deb tan olingan edi. U 36 yosh bo’lsada ko’plab to’siqlardan o’tdi.
References
Foydalanilgan adabiyotlar
O’zbekiston tarixi 9-sinf darsligi “Sharq nashriyoti –matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati Toshkent -2019
tarbiya 9-sinf darsligi Toshkent “ O’zbekiston’’ 2020
“Tanlangan asarlar” Toshkent 1997-yil
“ Toshkent Tongi” Toshkent 1979-yil
“Chin sevish” Toshkent 1996-yil