YALPIZ(MENTHA) O’SIMLIGINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATI VA AHAMIYATI
Keywords:
Yalpiz(Mentha), mentol, efir moyi, flavonoidlar, Xitoy, Hindiston, Belarus, Braziliya, Shimoliy va Janubiy Amerika, AQSH, Shimoliy Kavkaz, oshlovchi moddalar,organik kislatalar, glukoza, karotin, rutin.Abstract
Yalpiz Labguldoshlar oilasiga mansub ko’p yillik,dorivor
va efir moyli o’simlik.O’zbekistonda 45 ta turi o’sadi , poyasi tik shoxlangan,
bo’yi 25-100 sm .Barglarida 2,5-3 %, gullarida 4-6 %, poyasida 0,3 % mentol
(validolning tarkibiy qismi) ga boy bo’lgan efir moyi, shuningdek,
flavonoidlar, vitaminlar,oshlovchi moddalar bor. Barglari va poyasidan yalpiz
moyi olinadi hamda oziq-ovqat , tibbiyot, parfyumeriya sohalarida
foydalaniladi. Vegetativ ( bahorda ildizini bo’lib ekish) yo’li bilan
ko’paytiriladi. O’zbekistondagi barcha viloyatlarda uchraydi hamda nam
yerlarda, ariq va daryo bo’ylarda o’sadi.Ilmiy tibbiyotda turli ichak
kasalliklarida, gipertoniya, nevroz, uyqusizlik, oshqozon-ichak kasalliklarida
foydalaniladi.Yalpiz shuningdek oddiy yalpiz, bog’ yalpizi, qo’zichoq yalpiz
turlari bor.Mo’tadil iqlim mintaqalarida o’sishga moslashgan.Shuningdek
afrika,Shimoliy Amerika va Janubiy Amerikada tabiiylashtirilgan. Yevropa
mamlakatlari, AQSH, Ukraina, Belarus va Shimoliy Kavkazda hamda
Xitoy,Hindiston, Braziliya va boshqa mamlakatlarda ekiladi.
